با توجه به هزينه ها ي مالي و انساني زياد در سطح پيشگيري ثانويه و ثالث، صاحب نظران و متخصصان حيطه بهداشت رواني جهان سعي كردند تمام كوشش و توجه خود را حول محور برنامه هاي پيشگيري در سطح اول متمركز سازند، بر همين اساس برنامه پيشگيري موسوم به "آموزش مهارتهاي زندگي " در سال 1993 به منظور ارتقاء بهداشت روان و پيشگيري از آسيب هاي رواني اجتماعي از سوي سازمان بهداشت جهاني ( WHO) طراحي شده كه و در سطح وسيع در كشورهاي جهان مورد استفاده قرار مي گيرد .
مهارتهاي زندگي شامل مجموعه اي از تواناييهاست كه قدرت سازگاري مثبت و كارآمد را افزايش مي دهد . در نتيجه شخص قادر مي شود بدون اينكه به خود يا ديگران صدمه بزند مسؤو ليتهاي مربوط به نقش اجتماعي خود را بپذيرد و با چالش ها و مشكلات روزانه زندگي به شكل مؤثر رو به رو شود . محققان تأ ثير مثبت مهارتهاي زندگي را در كاهش سوء مصرف مواد استفاده از ظرفيت ها و توانمنديها ي هوشي و شناختي ، پيشگيري از رفتارهاي خشونت آميز، افزايش خود اتكايي، اعتماد بنفس، افزايش خودكارآمدي، ارتباط مؤثر و ساير تواناييهاي رواني_ اجتماعي را مورد تأ ييد قرار داده اند . اين مهارتها به عنوان روش عام پيشگيري از آسيب هاي فردي و اجتماعي مورد تأكيد بوده است .
يادگيري موفقيت آميز مهارتهاي زندگي كه بر اثر تمرين و تكرار حاصل مي شود ، نگرش فرد را در مورد خود و ديگران به طور مثبت تحت تأثير قرار مي دهد، علاوه بر اين، نگرش ديگران را نيز در مورد فرد تغيير مي دهد . و اين اصل دو سويه ( تغيير نگرش خود و ديگران ) ارتقاي بهداشت روان را شتابي دو چندان مي بخشد .
انواع مهارتها
مهارتهاي ده گانه اي كه سازمان جهاني بهداشت بر آن تأكيد داشته است عبارتند از :
- 1- مهارت خود آگاهي
- 2- ارتباط
- 3- روابط بين فردي
- 4- تفكر نقادانه
- 5- تفكر خلاق
- 6- تصميم گيري
- 7- حل مسأله
- 8- مقابله با فشار
- 9- مقابله با هيجانهاي ناخوشايند
- 10- همدلي
آموزش اين مهارتها و تمرين آنها در عمل افراد ياد مي گيرند كه زندگي صحيح يك مهارت كلي است كه مي توان با ماهر شدن در اجزاء آن ( خود آگاهي، همدلي ،مقابله با هيجانهاي منفي و ...) به احساس رضايت و آرامش دست يافت.
اثرات كاربرد مهارتهاي زندگي
الف: افزايش سلامت رواني و جسمي شامل:
- تقويت اعتماد به خويشتن و احترام به خود
- تجهيز اشخاص به ابزار و روش هاي مقابله با فشارها محيطي و رواني
- كمك به تقويت و توسعه ارتباطات دوستانه ، مفيد و سالم
- ارتقاي سطح رفتار هاي سالم و مفيد اجتماعي
ب: پيشگيري از مشكلات رواني ، رفتاري و اجتماعي شامل :
- مصرف سيگار و سوء مصرف مواد مخدر
- بروز اختلالات رواني و مشكلات رواني _ اجتماعي
- خود كشي در نوجوانان و جوانان
- رفتارهاي خشونت آميز
- شيوع ايدز
- بي بند و باري جنسي
- افت و كاهش عملكرد تحصيلي
.
مهارت های خودآگاهی
دانش آموزان به وسیله خودآگاهی قادر خواهند بود با بسیاری از ویژگی های خود از جمله خود مادی، خود فعال، خود اجتماعی، ویژگی های مثبت و منفی خود، خواسته ها، نیازها، محدودیت ها، استعدادها، نقاط ضعف و قدرت خود آشنا شوند.
مهارت های همدلی
مهارت همدلی یعنی فرد بتواند عواطف شخص دیگر را درک کرده و نسبت به آن واکنش مثبتی نشان دهد. در این مهارت فرد می آموزد که چگونه احساسات افراد را در شرایط مختلف درک کند، تفاوت های فردی را بپذیرد و همچنین روابط بین فردی خود با افراد مختلف را بهبود دهد. مهارت همدلی کردن در مدارس جهت ارتباط بهتر دانش آموزان با یکدیگر و معلمان اهمیت بسیار زیادی دارد و همه دانش آموزان با یادگیری این مهارت می توانند خودشان را به جای همکلاسی خود گذاشته و شرایط او از جمله اختلالات جسمانی، روانی، ظاهری و رفتاری را بهتر درک کنند. در نتیجه فضای بسیار گرم و صمیمی در کلاس ها بین دانش آموزان به وجود می آید. هدف از این مهارت این است که دانش‌آموزان با همه تفاوت هایی که دارند با یکدیگر ارتباط گرم برقرار کند
مهارت های ارتباط مؤثر
مهارت برقراری ارتباط موثر به معنای ابراز احساسات، نظرهای فردی و نیازها به صورت کلامی و غیرکلامی است. در این مهارت دانش آموزان یاد می گیرند چگونه به صورت صحیح و موثری با همکلاسی ها و معلمان خود ارتباط برقرار کنند. همچنین یاد می گیرند نوع گفتار و یا نوشتاری که به کار می برند از چه الگوی خاصی پیروی کند.
مهارت های روابط بین فردی
دانش آموزان باید بتوانند با یکدیگر ارتباط برقرار کرده و این روابط را حفظ کنند. اهمیت آموزش این مهارت ها بسیار زیاد است. چرا که اگر دانش آموز نتواند سطح روابط بین فردی خود را گسترش دهد به فردی افسرده و منزوی در اجتما تبدیل خواهد شد
مهارت های تصمیم گیری
یکی از مهم ترین مهارت های زندگی، مهارت تصمیم گیری است. چرا که نوع تصمیماتی که افراد در شرایط مختلف می گیرند، تاثیر بسیار زیادی در زندگی آن ها می گذارد. از این رو آشنایی دانش آموزان با انواع تصمیم گیری و تاثیرات مثبت و منفی آن اهمیت بسیار زیادی دارد. در این مهارت دانش آموزان با انواع روش های تصمیم گیری از جمله تصمیم گیری احساسی، اضطراری، اجتنابی، واکنشی، مطیعانه، منطقی و غیره آشنا می شوند و یاد می گیرند در مواجهه با تصمیمات مختلف چه اقداماتی را انجام دهند. البته در این مهارت بیشتر بر تصمیم گیری منطقی تاکید می‌شود.
مهارت های حل مسأله
منظور از این مهارت این است که فرد بتوانند تعریف دقیقی از مشکلی که با آن رو به رو هستند، داشته باشند. اگر فرد بتواند مشکل خود را شناسایی و راه حل های موجود را بررسی کند، می تواند راه حل مناسب را برگزیده و فرایند حل مسئله را ارزیابی کند. در نتیجه دغدغه و اضطراب کاهش پیدا می‌کند. دانش آموزان در هر مقطع سنی با مشکلات مختلفی در مدرسه و خارج از آن مواجهند. اما توانایی حل این مشکلات را ندارند اما اگر این مهارت را بیاموزند و بدون هیچ مشکلی موانع سر راه خود را برطرف می کنند.
مهارت های تفکر خلاق
در این مهارت افراد یاد می گیرند شیوه معمول تفکر خود را تغییر داده، به روش متفاوتی بیندیشند، از تجربه های متعارف خویش فراتر رفته و راه‌حل‌هایی را خلق کنند که ویژه خودشان است. در مدرسه ای که تفکر خلاقانه نادیده گرفته شود، دانش‌آموزان به هیچ عنوان رشد و توسعه پیدا نخواهند داشت
مهارت های تفکر انتقادی
منظور از این مهارت تفکر صحیح برای ارزیابی مسائل است. به عبارت دیگر تفکری که با استدلال، مسئولیت، مهارت و هدف همراه است را تفکر انتقادی می‌نامند. اگر دانش آموزان این مهارت را یاد بگیرند، می توانند به جای خنثی بودن در کلاس، سوالات مناسب بپرسند و حضور پررنگ تری داشته باشند.
مهارت های مقابله با هیجان
این مهارت به معنی شناخت هیجان ها و تاثیر آنها بر رفتار و همچنین یاد گرفتن نحوه اداره هیجان های شدید و مشکل‌آفرین مانند خشم است. خشم یکی از حالت های عاطفی و هیجانی اصلی انسان است. خشم و پرخاشگری دانش آموزان از بزرگ‌ترین معضلاتی است که در مدارس اتفاق می‌افتد. دانش آموزانی که خشمگین هستند، روابط پرتنشی با دیگران دارند و از درک و فهم دیگر هم کلاسی های خود ناتوانند. همچنین توانایی برقراری همدلی را ندارند. این دانش آموزان همیشه در معرض آسیب های اجتماعی و روانی قرار دارند. در نتیجه عامل تهدیدی برای صدمه زدن به دیگر دانش آموزان به شمار می روند